Agresywne zachowanie dziecka przedszkolnego
Agresywne zachowania dziecka przedszkolnego – jak sobie z nimi radzić
Czym jest agresja?
Agresja (łac. aggressio ’napaść’,’natarcie’):1) zachowanie podejmowane z zamiarem spowodowania szkody, prowadzące do potencjalnie lub faktycznie do negatywnych dla innych konsekwencji(…) (interpersonalna);2) wewnętrzny stan emocjonalno – motywacyjny jednostki cechujący się irytacją, złością, gniewem,, wrogością, chęcią szkodzenia i niszczenia;3) skłonność do częstego używania przemocy w relacjach z innymi jako sposób rozwiązywania konfliktów bądź realizacji celów życiowych.
Jakie są źródła agresji?
Uważa się, że przyczyny agresji tkwią w współwystępowaniu specyficznych kombinacji czynników:
• środowiska rodzinnego,
• właściwości dziecka (głównie temperamentalne),
• cech grupy rówieśniczej, środowiska przedszkolnego
• wzorów kulturowych dotyczących przemocy, prezentowanych np. w telewizji.
Bez agresji nikt (ani niemowlę, ani dorosły) nie byłby w stanie zwracać uwagi na swoje potrzeby, nie czułby się dobrze w grupie ponieważ nie znałby w niej swojego miejsca, nie mógł by stwierdzić gdzie sięga jego swoboda zachowania, ani gdzie się kończy. Agresja jest nieodłączną częścią życia. Dzięki agresji dziecko poznaje świat zależności społecznych, umożliwiających świadome życie zgodnie z naturą. Jednak natura pozostawia dużo miejsca na kulturę. Dzieci bezustannie zbierają doświadczenia związane z agresją. Widzą agresywne zachowanie u innych osób zarówno w realnym życiu jak i w filmie, albo są ofiarami agresji dorosłych, często najbliższych. Są to modele sytuacji wyzwalających agresję, warunków jej powstawania, reakcji łańcuchowych, eskalacji oraz odpowiednich konsekwencji.” Ten bagaż doświadczeń uczy kiedy zachowanie agresywne jest opłacalne, na ile może przekroczyć dobre zachowanie bez ryzyka konsekwencji. Zbiera też zasób doświadczeń w zakresie prezentowania agresywnego zachowania dla osiągnięcia własnych celów.
Istotnym elementem definiowania agresji jest rozróżnienie zabawy w agresję z prawdziwą agresją. Pamiętajmy, że zwłaszcza chłopcy, posiadają ogromną potrzebę urządzania zabaw z elementem agresji. Zabawy takie mają umowny przebieg i posiadają wbrew pozorom bezpieczny przebieg, w nich ramy możliwego akceptowanego zachowania. W zabawach dzieci odwzorowują własne doświadczenia i obserwacje. Mają możliwość sprawdzenia się w pełnieniu ról fikcyjnych oraz tych prawdziwie społecznych wynikających hierarchii grupy.
Niezbędnym elementem inteligentnego życia jest dostrzeganie świata uczuć i panowanie nad nimi.
Dzieci w wieku przedszkolnym mają świadomość tego, że mogą odegrać pewną rolę w zmianie czyjegoś stanu emocjonalnego, choć nie potrafią jeszcze wyjaśnić, dlaczego pragną tej zmiany. Umieją kierować własną ekspresją tak, aby uzyskać zamierzony cel.
Problem wychowawczy dla nauczyciela przedszkola stanowią dzieci, które agresję stosują w sposób nawykowy lub u których rozwinęła się motywacja do szkodzenia innym. Często pojedyncze dzieci, brutalne i trudne do kontrolowania zajmują czas nauczyciela i dominują działania wychowawcze sprowadzając je do skupienia uwagi na trudnym wychowanku.
Agresywność przekazywana jest z pokolenia na pokolenie. Dzieci awanturnicy w okresie dorosłości sprawiali, że życie rodzinne stawało się szkołą agresji. Rodzice dostarczali dzieciom barwnych i pełnych brutalnej przemocy przykładów agresywności wytyczając tym samym drogę rozwoju emocjonalnego dzieci.
Rady - jak eliminować agresywne zachowania dziecka przedszkolnego:
1. Nie utrwalaj i nie nagradzaj zachowań, które świadczą o niedostatecznym
rozwoju emocjonalnym Nie reaguj na dąsanie się, napady złości,
wymuszanie – nie kupuj dziecku czegoś wbrew sobie, bo wstydzisz się
w sklepie jego reakcji na twoją odmowę, jeśli dziecko skarży się na inne
dziecko w szkole, nie pochwalaj tego, ale pomyślcie wspólnie, co można
zrobić, by zmienić tę sytuację.
2. Często rozmawiaj o uczuciach. Zadawaj pytania: Co czujesz? Jak sądzisz,
co czuje druga osoba? – młodszemu dziecku zaproponuj, niech narysuje to,
co czuje, ucz słów określających stany emocjonalne, mów o swojej radości,
złości, smutku.
3. Nie myl radzenia sobie z uczuciami z ich wypieraniem przez dzieci.
Wypieranie to jeden z mechanizmów obronnych pojawiający się w trudnej
dla nas sytuacji, świadczy o nieprawidłowościach, radzenie sobie
z uczuciami to umiejętność rozpoznawania uczuć i ich odpowiedniego
wyrażania.
4. Pamiętaj: emocjom nigdy nie należy zaprzeczać! Akceptuj uczucia, słuchaj
bardzo uważnie – zamiast słuchać jednym uchem, akceptuj uczucia
słowami: „Mmm, rozumiem, chyba jesteś smutny, to musiało być przykre.
Nigdy - nawet w najlepszej wierze – nie mów – nieładnie wyglądasz jak się
złościsz, nie bądź smutny, to głupstwo, nie płacz.
5. Ucz, jak radzić sobie z porażką. Pomóż przeanalizować niepowodzenie,
pomyślcie razem, co można zrobić następnym razem, by uniknąć porażki,
kto może w tym pomóc, czego dziecko dowiedziało się z popełnionych
błędów.
6. Ucz słuchania. Od najmłodszych lat pokazuj dziecku, co to znaczy aktywne
słuchanie, że dobra rozmowa wymaga skupienia, dopytywania, czasu.
7. Pokazuj różne punkty widzenia – patrzenie na świat oczami innych jest
jedną z cech wysokiej inteligencji emocjonalnej. Dobrym ćwiczeniem, na
przykład w razie konfliktu między dziećmi, jest pytanie - co czułbyś
i myślał, gdybyś był Jackiem, Asią, a nie sobą? Czytając bajki, oglądając
telewizję, zadawaj pytania: co czuli bohaterowie, skąd dziecko to wie, czy
czułby to samo, dlaczego.
8. Dziel się swoimi uczuciami. Jeśli płaczesz przy dziecku, nigdy nie
zaprzeczaj, bojąc się przyznać do łez, gdy dziecko pyta, czy coś się stało,
lepiej powiedzieć: tak, jestem smutna, jest mi przykro, zamiast: nic się nie
stało; jak najczęściej mów o swoich uczuciach – jestem wesoły, złości mnie
to, zawstydziłem się...
9. Opisuj zachowanie i jego skutki, oddzielaj sprawcę od czynu. Okłamałeś
mnie, trudno będzie mi teraz ci zaufać – zamiast zdania – jesteś kłamcą; źle
zrobiłeś – zamiast – jesteś głupi.
10. Ucz, że niewypowiedziane emocje są źródłem konfliktów. Niech dziecko
wie, że czasami trudno odkryć czyjeś uczucia i można się pomylić, pokazuj,
że nagromadzona złość przeciwko koledze może skończyć się agresją.
11. Chwal jak najczęściej. Średnio dziecko słyszy około 50 negatywnych uwag
dziennie – „nie rób”, „nie wolno”, „zostaw”, itp., a tylko pięć uwag
pozytywnych. Chwalenie ma magiczną moc, bo jest dla dziecka
komunikatem, co zrobiło dobrze (co warto powtarzać), najlepiej opisz, za co
dziecko zasłużyło na pochwałę (ocena typu: ale jesteś zdolny – ma mniejszą
siłę sprawczą).
12. Podkreślaj konsekwencje wynikające z dobrego i złego postępowania
dziecka, unikaj natomiast stosowania kar. Kiedy dziecko widzi
konsekwencje swojego postępowania, łatwiej mu zrozumieć, że to ono
kieruje swoim życiem. Jeśli zaś spotyka się tylko z karą, uczy się, że to
dorośli kontrolują sytuację i podejmują decyzje.
Strategia negocjacji nauczyciela wobec agresji dziecka
Czasem korzystne może być nie zwracanie uwagi na dziecko, które ma
atak złości. Uczy się ono w ten sposób, że nieodpowiedzialne zachowanie jest
nieskuteczne dla osiągnięcia zamierzonego celu.
1. Interweniować gdy dzieci się biją i wyznaczyć wyraźne granice.
2. Zachować spokój i opanowanie wobec szarpiących się dzieci.
3. Gdy negatywne emocje opadną przeprowadzić wyjaśniającą rozmowę
bez kazań, wyrzutów, obarczania winą kogokolwiek.
4. Wyjaśnić dzieciom dlaczego potępiamy takie zachowanie.
5. Nie bójmy się mówić o naszych myślach i obawach.
6. Dajmy do zrozumienia, że jednoznacznie stajemy po stronie ofiary
konfliktu, nie wywołując wyrzutów sumienia.
7. Dajmy szansę samodzielnie naprawić błąd zamiast zasypywać dzieci
gradem, wyrzutów, uwag i porad wypowiadanych w dobrej wierze.
8. Zamiast karać, pozwolić ponieść konsekwencje złego zachowania.
9. Zaistniałe zdarzenie potraktować refleksyjnie i po pewnym czasie
skorygować czy uzupełnić zaproponowane pomysły.
10.Obdarzyć dziecko zaufaniem, docenić każde nawet najmniejsze
i krótkotrwałe zmiany w zachowaniu.
Warto pamiętać, że:
• Każde zachowanie dorosłego wobec dziecka jest wzorem, jaki ono naśladuje;
• Jeżeli chcemy wykluczyć określone zachowanie, nie należy się na nim koncentrować, natomiast jeżeli chcemy wzmocnić jakieś zachowanie powinniśmy je zauważyć i mówić o nim;
• Lepiej udawać, że nie słyszymy niegrzecznego odzywania się do dorosłego, odwrócić, się, gdy dziecko robi coś, co nam się nie podoba, a gdy jest to niemożliwe lepiej jest powiedzieć po prostu „nie podoba mi się twoje zachowanie”, niż własnym zachowaniem agresywnym wzmacniać reakcje dziecka.
• Każde dziecko chce być pozytywnie oceniane i jeśli zobaczy, zacznie
powtarzać to po to, aby zasłużyć na pozytywną ocenę dorosłych.
Strategie postępowania wychowującego
1. Konsekwentnie karać i nagradzać.
2. Ułatwić dzieciom rozwój ich potencjalnych możliwości, kierowania
własnym rozwojem, podejmowania decyzji i ponoszenia odpowiedzialności
zgodnie z założeniami psychologii humanistycznej.
3. Opracować własną strategię wychowawczą oparta na rozległej wiedzy
pedagogicznej i psychologicznej oraz swojej praktyce.
Najczęściej popełniane błędy
• Okazywanie szacunku dziecku wyłącznie wtedy, gdy wykazuje ono skruchę,
i dopuszcza go do podejmowania decyzji pod warunkiem, że jest ona taka
sama, jaką proponuje dorosły.
• Uleganie dziecku do czasu wyczerpania się uległości – wówczas dorosły
stosuje karę, przechodząc do innej strategii, aby następnie, z poczuciem
winy za skrzywdzenie dziecka lub brak konsekwencji, znowu cierpliwie
ulegać.
• Popadniecie w permisywizm, nie stawianie żadnych granic postępowania,
przywalanie dziecku na całkowitą swobodę manifestowania swoich emocji,
potrzeb a nawet zachcianek.
Metody wyciszania agresji do zastosowania w przedszkolu
Pedagogika zabawy
Zabawy i ćwiczenia interakcyjne, głównie takie, w których nie ma zwycięstwa i przegranej, nie ma więc w nich miejsca na rywalizację i psychiczne napięcie.
Metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne . Muzykoterapia
Terapia baśnią. Bajka terapeutyczna. Bajka psychoedukacyjna to taka: której celem jest „wprowadzenie zmian w szeroko rozumianym zachowaniu dziecka, czyli rozszerzenie możliwego repertuaru zachowań"; bohater bajki ma problem podobny do tego, który przeżywa dziecko. Drama
Zeszyt metodyczny 2011
Jolanta Kolibowska –doradca metodyczny wychowania przedszkolnego
––Agresywne zachowania dziecka przedszkolnego – jak sobie z nimi radzić