43-150 Bieruń

ul. Chemików 33

Tel./Fax: (32) 216-17-26

Przedszkole nr 1

Nieśmiałe dziecko

Nieśmiałe dziecko - jak je "oswoić" i zaktywizować?

Dziecko nieśmiałe jest trudne w kontakcie z powodu obaw, ostrożności lub nieufności. Izoluje się. Przejawia lęk przed ludźmi, szczególnie tymi, którzy z jakiegoś powodu mogą być emocjonalnie zagrażający, tzn. z powodu ich obcości, nieprzewidywalności, posiadania władzy czy bycia odmiennej płci. Nieśmiałość utrudnia poznawanie nowych ludzi, zawieranie przyjaźni, przeszkadza w obronie własnych praw i wyrażaniu opinii, przyczynia się do przeżywania zakłopotania i nadmiernego przejmowania się swoimi reakcjami, utrudnia precyzyjne myślenie i skuteczne porozumiewanie się, mogą jej towarzyszyć stany negatywne, tj. lęk, depresja i osamotnienie. Inni nie doceniają mocnych stron osoby nieśmiałej, gdyż ma ona kłopot  z ich zaprezentowaniem.

Nieśmiałość jest doświadczeniem uniwersalnym, jednakże jest bardziej powszechna wśród dzieci w wieku szkolnym niż wśród dorosłych - dorośli potrafią ją przezwyciężyć. Obejmuje ona szerokie kontinuum psychologiczne - od okazjonalnego uczucia skrępowania w obecności innych ludzi, aż do okresów silnego lęku, wpływającego destrukcyjnie na funkcjonowanie jednostki.

Objawy nieśmiałości to głównie oznaki zewnętrzne zachowania (trudność z nawiązaniem kontaktu wzrokowego, powściągliwość, niechęć do wypowiadania się, małomówność, brak swobody w mówieniu, cichy głos), fizjologiczne objawy lęku (np. czerwienienie się, drżenie rąk, pocenie się, wzmożony puls), uczucie zażenowania, zakłopotania i skrępowania. Często nieśmiałe osoby posiadają dosyć dużą samoświadomość. Są introwertyczne i mają dużą skłonność do autoanalizy.

Skąd bierze się nieśmiałość? Istnieje teoria, że podłożem nieśmiałości jest wrażliwy i bardziej podatny na pobudzenie układ nerwowy. Wysoka wrażliwość prowadzi do nieśmiałości i wycofywania się z konfliktów i sytuacji zagrażających. Jednakże wpływ na nabywanie nieśmiałości może mieć również przebieg uczenia się reakcji na sytuacje społeczne. Zgodnie z tym podejściem przyczyną nieśmiałości są negatywne doświadczenia z ludźmi w pewnych sytuacjach - w bezpośrednim kontakcie lub jako obserwacja porażek  innych, brak właściwych umiejętności społecznych, przewidywanie własnego niewłaściwego zachowania i lęk przed niepowodzeniem, wyuczone niedocenianie i upokarzanie samego siebie z powodu braku przystosowania (paraliżujące, negatywne myśli). Według teorii psychoanalitycznych nieśmiałość jest symptomem nieuświadamianych konfliktów wewnętrznych. Rozważając teoretycznie casus nieśmiałości, należy jeszcze uwzględnić wpływ programowania społecznego oraz etykietowania na funkcjonowanie dziecka.

Obraz nieśmiałego dziecka jest dosyć smutny - dzieci opisują się jako mniej atrakcyjne i mniej inteligentne  niż rówieśnicy. Składa się to na ważny aspekt ich obrazu ja - uważają, że są mniej lubiane w grupie. Przyczyną tego nie jest ich mniejsza atrakcyjność fizyczna, brak umiejętności zaprezentowania się, ale nadmierny krytycyzm. Dzieci te czują, że nie spełniają oczekiwań, które same sobie stawiają; dzieje się tak dlatego, że ich standardy są za wysokie. Mają mało wiary w siebie i nie tolerują własnych słabości. Obawiają się wypowiadać publicznie i przypisują to brakowi zdolności czy słabszej inteligencji, a nie lękowi przed ekspozycją społeczną.

Jak pomóc dzieciom radzić sobie ze ich nieśmiałością? Jest kilka etapów pracy nad tym problemem, lecz - jak zapewnia P. Zimbardo - zmiana jest możliwa.

Pierwszym krokiem jest lepsze zrozumienie siebie, co oznacza zwiększenie samoświadomości. Celem jej pogłębiania jest nawiązanie kontaktu ze swoim ja wewnętrznym i tym samym zwiększenie świadomości ja publicznego, które jest prezentowane na zewnątrz. Prowadzi to do wzrostu samoakceptacji oraz do wzrostu akceptacji wizerunku przez innych. Istnieje wiele ćwiczeń, które dzieci przy wsparciu dorosłego i pod jego kierunkiem mogą wykonać, aby dowiedzieć się więcej o sobie. Wgląd dziecka w swoje wewnętrzne procesy z natury rzeczy  jest niewielki, ale można go rozwijać stopniowo i w sposób dostosowany do wieku i możliwości dziecięcej percepcji.

Kolejnym etapem jest pomoc w zrozumieniu przez dziecko swojej nieśmiałości. Jaka jest, na ile wzmaga ją nieśmiałość osób z otoczenia, co ją wywołuje, jak często się pojawia, jak jest silna, jakie myśli i uczucia się z nią wiążą, jakie zachowania zdradzają przeżycia dziecka? Jak próbuje sobie ono radzić z tymi zachowaniami? Jest to szereg zagadnień, które koniecznie trzeba przeanalizować, aby zdiagnozować nieśmiałość i spróbować ją pokonać.

Następny ważny krok to budowanie poczucia własnej wartości. Sposób, w jaki dzieci o sobie myślą, ma głęboki wpływ na wszystkie sfery ich życia. Osoby z pozytywnym poczuciem własnej wartości zazwyczaj charakteryzuje równowaga i wiara w siebie. Osoby takie nie są tak silnie uzależnione od pochwał i wzmocnień społecznych ze strony innych, gdyż znajdują oparcie w sobie. Nie załamują się pod wpływem krytyki i odrzucenia. Mają bardziej optymistyczne podejście do świata.

W przypadku nieśmiałych dzieci niezbędne jest rozwijanie umiejętności społecznych, gdyż unikają one odpowiedzialności za nawiązywanie kontaktów społecznych i często nie znają podstawowych elementów życia społecznego. Nie wiedzą, jak się zachować, gdy spotykają kogoś po raz pierwszy, nie umieją zabrać głosu w grupie, denerwują się, gdy mają wziąć udział we wspólnej zabawie. Można przećwiczyć z dziećmi wiele elementów zachowania, które będą przydatne w ich codziennym funkcjonowaniu, np. stosując trening asertywności.